علینقی وزیری در کنار حسینعلی ملاح و تعدادی دیگر از شاگردانش

در جریان رشد و پرورش موسیقی در ایران و در یکصد سال گذشته، ادیبان و مفسران اگر چه شمارشان اندک بوده، اما نقشی تاثیر گذار ایفا کرده اند.

جامعه موسیقی ایران در گذشته های دورتر همیشه از کمبود ادبیات ویژه خود رنجور بوده است. کتاب های نظری کاری به رابطه موسیقی و جامعه نداشتند و تنها به ویژگی های فنی و ریاضی آن می پرداختند. با سر و سامان گرفتن هنرستان های موسیقی و رواج شیوه های علمی و تحقیق و بررسی نیاز به فراهم آوردن ادبیات ویژه برای آن، فزونی گرفت و سبب پدید آمدن چند پایگاه و منبع تفسیری شد.

غلامحسین مین باشیان در سال ۱۳۱۷ نخستین مجله موسیقی را انتشار داد که برجستگان هنرِ نو چون صادق هدایت، نیما یوشیج، عبدالحسین نوشین و مجتبی مینوی نویسندگان آن بودندو در آن علاوه بر موسیقی به هنرهای دیگر نیز پرداخته می شد. این مجله دو دوره انتشاری دیگر با جمع نویسندگان دیگر داشت که در واقع نخستین سنگ بنای ادبیات موسیقی را بر زمین نهادند.

در سال های بعد شمار نشریات موسیقی افزایش یافت. جدا از دو کتابِ تاریخ و تفسیر موسیقی از سعدی حسنی، چند نشریه موسیقی دیگر نیز منتشر شد. مجله چنگ را انجمن موسیقی ملی در سال ۱۳۲۵ با سردبیری لطف الله مفخم پایان انتشار داد، و در سال ۱۳۲۱ ماهنامه موزیک ایران سر برآورد که نخستین نشریه ای به شمار می آید که بدون حمایت دولتی انتشار یافته است و همزمان با آن روزنامه زنگ را حسینعلی ملاح از هنر آموزان هنرستان موسیقی ملی انتشار داد، که اینک بیست سال از درگذشت او می گذرد. پژوهنده ای که در سایه مانده است.

حسینعلی ملاح در سال ۱۳۰۰ خورشیدی در تهران زاده شد و موسیقی را از سن ۱۴ سالگی با ویولن آغاز کرد. او رموز نواختن را از حسین یاحقی و ابوالحسن صبا و دانش نظری موسیقی را از علینقی وزیری و روح الله خالقی آموخته بود.

ملاح تا سال ۱۳۵۸ که وزیری درگذشت از مریدان و پیروان ثابت قدم او به شمار می رفت

ملاح در سال هائی که وزیری ریاست هنرستان عالی موسیقی را برعهده داشت در آن نام نویسی کرد و به تحصیلات خود ادامه داد. او در هنرستان هم با مبانی موسیقی بین المللی آشنا شد و هم علاوه بر ویولن نواختن سازهای ملی چون تار و سه تار را نیز فراگرفت. او همزمان با فراگیری موسیقی، تحصیلات عمومی خود را در رشته کشاورزی به پایان برد. ولی به زودی گل و گیاه را به کناری نهاد و وقت خود را یکسره وقف پژوهش در موسیقی کرد. ملاح دریافته بود که زمینه از بررسی های فرهنگی- اجتماعی موسیقی خالی است. از آن گذشته جامعه موسیقی ایران نیاز به توضیح و تشریح مسائل نظری دارد. این بود که بخش بزرگی از توان و زمان خود را در راه برطرف ساختن این نیاز به کار زد.

کارهای پژوهشی حسینعلی ملاح در رده های مختلف جریان یافته است. از جمله در زمینه پیوند شعر و موسیقی، بررسی رساله های قدیمی موسیقی از جمله رساله جامی، تاریخ نگاری انواع مختلف موسیقی و فرهنگِ سازها. این پژوهش ها گاه به صورت رشته مقالاتی در نشریات موسیقی و گاه به صورت کتاب های مستقل انتشار یافته است. از میان رساله های قدیمی، بررسی های ناقدانه او درباره رساله موسیقی جامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در تاثیر موسیقی و ادبیات کهن، او دیوان حافظ و منوچهری را جداگانه مورد بررسی قرار داده است:

حسینعلی ملاح همزمان سه رابطه نسبی، سببی و آموزشی با علینقی وزیری داشت. خواهرزاده او بود که به دامادی او نیز درآمد. از آن گذشته همان طور که اشاره کردیم از سال های نخست ریاست وزیری بر هنرستان عالی موسیقی به شاگردی او نشسته است. آموختن از وزیری ولی به همان دوره تحصیل در هنرستان منحصر نمی شود. ملاح تا سال ۱۳۵۸ که وزیری درگذشت از مریدان و پیروان ثابت قدم او به شمار می رفت. بخش بزرگی از آثار انتشار نیافته وزیری نزد ملاح مانده بود که متاسفانه با مرگ او از سرنوشت این آثار نیز خبری در دست نیست.

وزیری خود قدر پژوهش های ملاح را می دانست. رساله جامی که در مجله موسیقی انتشار یافت وزیری در نامه ای کوتاه برای او نوشت: شرحی را که بر رساله جامی نوشته اید، با دقت خواندم. دور از هرگونه تعارف و جانبداری الحق کوششی سودمند و تحقیقی عالمانه انجام داده اید. من تا بحال کم تر رساله ای در زمینه موسیقی قدیم ایران تا این پایه منقح و پاکیزه و روان و عاری از اشتباه دیده ام. اگر این شیوه تحقیق تعمیم پیدا کند، موسیقی شناسان این روزگار و روزگاران آینده بهتر می توانند از متون قدیمی بهره مند شوند.

حسینعلی ملاح بیش از پنجاه سال در جامعه در حال تحول ایران به کار پژوهش و آموزش پرداخت و راه را برای پدید آمدن فرهنگ و ادبیات موسیقی قدیم و جدید ایران هموار کرد.

آقای ملاح در زمینه نواختن و آفریدن نیز کار کرده است: در ارکستر شماره ۱ رادیو ایران به رهبری جواد معروفی ویولن می نواخته و بعدها نیز در اجرای چند برنامه گلهای رنگارنگ مشارکت داشته است. چند آهنگ و ترانه نیز از ملاح به یادگار مانده است. از جمله "غم جهان" در پیوند با رباعی های خیام، رویای هستی با متنی از نواب صفا و دو آئینه با شعری از نادر نادرپور. مقالات و نقدهای بسیاری نیز درباره مسائل مختلف موسیقی ایران و نظرات موسیقیدانان ایرانی، در بازمانده های ملاح به چشم می خورد از جمله درباره قمرالموک وزیری، ابوالحسن صبا، علینقی وزیری، روح الله خالقی، غلامحسین درویش، غلامحسین بنان و.....

حسینعلی ملاح در بیست و هفتم تیر ماه سال ۱۳۷۱ در تهران درگذشت.